یادی از نمادی بی نظیر برای دموکراسی

نه سال پیش، در روز 27 دسامبر 2007، خانم بی نظیر بوتو، نخستین زن نخست وزیر در یک کشور اسلامی، در هنگام مبارزات انتخاباتی به وسیله آدمکش های طالبان به قتل رسید. در سالگرد قتلش، مقاله ای که در آن هنگام در سوگش نوشتم به یادبودش دوباره باز چاپ می کنم. 

در سوگ نمادی بی نظیر برای دموکراسی

با قتل بزدلانه خانم بي نظير بوتو، امروز جهان و بويژه خاورميانه نمادي بي مانند براي جنبش دموكراسي را از دست داد. نواز شريف، دشمن ديرينه خانم بوتو و رقيب انتخاباتي وي، امروز را غمگين ترين روز تاريخ كشور نوپاي پاكستان ناميد. تسليت و اعلام تأسف ساير رهبران جهان از جمله آقاي بانكي مون، رييس سازمان ملل متحد، نشان از احترام جهاني براي اين شخصيت برجسته دارد. در اين ميان، صحنه هاي مردان مسلمان (بنابر تصاوير ماهواره اي كه در ساعات نخست منحصر به نمايش مردان بوده است) شيون كش در خيابان هاي شهرهاي پاكستان كه در سوگ يک رهبر زن مدرن و لاييک، بر سر و سينه خود مي كوفتد، شايد بيش از هر چيز ديگري بر اهميت نمادين خانم بوتو براي پيشروي و گسترش فرهنگ دموكراسي در قلمرو جوامع مسلمان مهر تأييد گذارد.

خانم بوتو، رهبر حزب مردم پاكستان، نخستين زني بود كه در يک كشور مسلمان به نخست وزيري رسيد. اگرچه در باره كارنامه سياسي وي نظرات گوناگوني عنوان مي شود، اما در باره محبوبيت وي در نزد جمعيت وسيعي از مردم پاكستان ترديدي نيست. آگاهي و اطلاعات نگارنده از ارزيابي هاي ميراث زمامداري خانم بوتو حاكي از آنستكه سياست هاي دولت وي نقش مؤثري در تعميم و گسترش دموكراسي و حقوق مردم و بويژه زنان دركشورش داشته است. دو ديگر سياست هاي اجتماعي و اقتصادي وي منجر به بهبود بهداشت عمومي و مبارزه با بي سوادي و افزايش رفاه عمومي از جمله برق رساني به مناطق روستايي گشت. ولي آنچه در باره خانم بوتو حايز اهميت است، نقش نمادين وي بعنوان يک رهبر دموكرات غيرديني يا لاييک و مدرن در ملل مسلمان جهاناست. زندگي سياسي پر فراز و نشيب وي كه شمه اي از آن در زير نقل مي شود سبب اصلي احراز چنين نقشيبراي خانم بوتو است۰

خانم بوتو در ۱۹۵۳ در خانواده اي سياسي با پيوندهاي ايراني بدنيا آمد. پدر وي، ذوالفقار علي بوتو، نخست وزير معروف پاكستان، از مادري ايراني زاده شده بود. بي نظير تحصيلات عالي را بعنوان دانشجويي ممتاز دردانشگاههاي هاروارد و آكسفورد پشت سر گذارد. در اين دوران او در شمايل يک زن سازگار با جهان مدرن در حين درس خواندن در مبارزات سياسي روز از جمله فعاليت عليه جنگ ويتنام شركت داشت. از همان هنگام بود كه مهارت وي در سخنوري در معرض ديد هم كلاسي هايش قرار گرفت و سالها بعد در مبارزاتش در پاكستان براي مردم كشورش و جهانيان بثبوت رسيد. او پس از خاتمه تحصيلات به پاكستان بازگشت و چندي بعد رهبري حزبمردم را بدست گرفت. بدنبال كودتاي نظامي كه به سقوط پدرش از نخست وزيري و زنداني شدن و سرانجاماعدام وي بوسيله ديكتاتور نظامي پاكستان، ژنرال ضياء الحق، منجر گشت، بي نظير در مجموع براي شش سال زنداني و يا در بازداشت خانگي بسر برد. در تابستان ۱۹۸۱ او را در يک زندان قفس مانند بدون ديوار در صحرايي در استان سند افكندند. او مي نويسد:((گرماي تابستاني قفس مرا مبدل به اجاق كرده بود. پوست دستانم تاول زده و مانند ورق ور مي آمدند. صورتم مملو از عرق جوش شده بود. موهايم كه همواره ضخيم بودند، دسته دسته مي ريختند. لشگر حشرات به قفسم مي خزيدند. انواع حشراتي چون ملخ، پشه، مگس نيشدار، دسته مورچه هاي بزرگ سياه و مورچه هاي كوچک قرمز، عنكبوت، سوسک و زنبور از لابلاي ميله ها و از ميان سوراخ هاي كف سلول بجانم افتاده بودند. من شبها، عليرغم گرما، ملحفه برسر مي كشيدم و تقلا مي كردم خود را از نيش آنها بدور بدارم و تنها وقتي گرما طاقت فرسا مي شد، جهت تنفس ملحفه را كنار مي زدم.)) پس از آزادي از زندان او راهي تبعيد شد و در سال ۱۹۸۶ براي مبارزه به كشورش بازگشت.

 در ، پي كشته شدن ژنرال ضياء الحق در سانحه هوايي و برگزاري انتخابات در نوامبر سال ۱۹۸۸ خانم بوتو در سن ۳۵ سالگي نخستين زن رييس دولت يک كشور اسلامي شد. در همان دوره بود كه دولت وي حكم ممنوعيت فعاليت هاي سنديكايي كارگران و دانشجويان را لغو كرد و برنامه حزب براي بهبود طبقات محروم را به اجرا گذارد  در سال ۱۹۹۰ ، رييس جمهور وقت پاكستان، غلام اسحاق خان، خانم بوتو را معزول كرد و وي و همسرش را متهم به فساد و سوء استفاده مالي كرد كه به دو سال زنداني شدن همسرش ختم گرديد. خانم بوتو و همسرش همواره اين اتهامات را مردود دانستند و اين اتهامات را ابزاري سياسي براي مبارزه با خانم بوتو ناميدند. از آن پس، اين اتهامات و موارد آتي آن، اگرچه قويا متوجه همسرش بودند، بر فعاليت هاي سياسي خانم بوتو سايه انداختند. تنها شايد از هنگام بازگشتش به پاكستان در اكتبر گذشته بود كه بحراني بودن اوضاع كشورش از سنگيني سايه ايناتهامات كاست و اكنون قتل خانم بوتو كه در اصل جانش را براي آرمان دموكراسي براي ميهنش باخت، بيرنگشان مي سازد ۰
به دنبال شكست هاي سياسي در خلال سالهاي پس از دور اول زمامداري، خانم بوتو مجددا در سال ۱۹۹۳ با برنامه ((تغييرات بسود رفاه مردم)) به پيروزي چشمگيري دست يافت و براي مدت سه سال با اجراي برنامه هايي چون ((غذا براي گرسنگان و افزايش ميزان حقوق حداقل براي كارگران)) حكومت كرد. در اواخر دور دوم حكومت، با فشار روز افزون احزاب اسلامي كه همواره با او مخالفت مي ورزيدند و اينبار به رهبري نواز شريف و حزب ((ليگ مسلمانان پاكستان)) به ميدان مبارزه آمده بودند، خانمبوتو كه درگيرمبارزه با رقباي حزبي اش نيز بود، از نخست وزيري معزول گشت. در سال ۲۰۰۱ ، در پي اوج گيري اتهامات تازه مبني بر اختلاس و ارتشاء عليه همسرش كه در كابينه وي عضويت داشت و ساير اتهامات سياسي از جمله دست داشتن همسرش در قتل مخالفان سياسي درون حزبي، خانم بوتو با رد اين اتهامات راهي ديار تبعيد شد. ديوان عالي پاكستان حكم محكوميت خانم بوتو بر مبناي اين جرايم را معلق ساخت و فرمان محاكمه مجدد صادر كرد. محاكمه غيابي وي منجر به تعيين مجازات سه سال زندان براي خانم بوتو شد كه عملاً با بازگشت پيروزمندانه وي به كشورش در ماه اكتبر گذشته معلق ماند ۰
در مدت هشت سال زندگي در غربت، خانم بوتو به كوشش هاي سياسي خود براي بازگرداندن دموكراسي به كشورش ادامه داد و با برخورداري از وجهه ي بين المللي در حين رهبري حزبش از تبعيدگاه به رايزني با رهبران جهان در مورد استقرار دموكراسي بعنوان تنها راه مبارزه با بنيادگرايي اسلامي در خاورميانه پرداخت. در اكتبر ۲۰۰۷براي مبارزه دموكراتيک براي كسب قدرت به ميهنش بازگشت و در اولين اقدام اشگ ريزان بر خاک وطن بوسه زد، همان خاكي كه آرامگاه ابدي وي خواهد بود او مي دانست كه اينبار با خونخوارترين دشمنان سياسي خودروبروست، آناني كه به نام دين اسلام، همانطور كه سالهاست حكومت ايران را غصب كرده اند، كمر به قتل و انهدام انساني و اجتماعي آزاديخواهان، دموكراسي خواهان و بويژه زنان بسته اند. او مي دانست كه آماج فتواي حاكمان طالباني و القاعده و حاكمان نظامي است، همانطور كه حاكمان اسلامي در ايران فرمان گردن زدن نخست وزير دموكرات سابق ايران، دكتر شاپور بختيار، در تبعيد را صادر كردند و بدن هاي داريوش و پروانه فروهر و اكبر محمدي و هزاران آزاديخواه را مثله كردند و هنوز نيز با شقاوت به حكومت ترور ادامه مي دهند 

اما خانم بوتو، اين زن مسلمان تحصيلكرده سازگار با جهان مدرن و مخالف تداخل دين در حكومت، در مواجهه با اين دشمنان اسلام پيشه، از همه چيز خود گذشته بود. مي گفت كه عليرغمآگاهي به خطرات آنرا به جان مي خرد. مي گفت كه عليرغم مادر بودن و احساس قوي براي فرزندانش، او خود را مادر همه فرزندان پاكستان مي داند. مي گفت كه من ماموريت خود را در نجات پاكستان از تسخيرش بوسيلهافراطيان اسلامي مي دانم. او پادزهر روييدن و پخش شدن علف هاي هرزه و زهرآگين دين فروشان را استمرار در كاشتن و پرورش نهال هاي دموكراسي و آزادي در سرزمين هاي ملل مسلمان مي دانست و سرانجام آنها را با خون خود آبياري كرد. خانم بوتو مانند هر انسان و سياستمداري داراي نقاط قوت و ضعف بود. كارنامه اش حاوي بخش هاي روشن و مبهم است. اما فراتر از همه اينها، چهره تاريخي او است كه بعنوان نماد دموكراسي مدرن و غير ديني برقرار مي ماند. همانگونه كه دكتر مصدق نماد دموكراسي خواهان ايران است، خانم بي نظير بوتو نيز براي اكثريت مردم پاكستان چنين نمادي خواهد بود. نمادها مانند ستارگانند. فارغ از آنكه آيا بخشي از آنها داراي تاريكي است، مردم منصف همواره بخش روشن آنها را ديده و نيک مي دانند كه اين نمادها براي پيشبرد حقوق دموكراتيک مردم از مال و آسايش و جان خود گذشته اند۰

امروز دموكراتهاي جهان و بويژه خاورميانه و ايران در سوگ بانويي كه بخشي از نسبش برخاسته از كردان غيور ايراني است، خواهند نشست و نام "محترمه بوتو "در پيشاني عالم دموكراسي خواهان جهان تا دانش و حافظه تاريخي برقرار است بسان ستاره اي خواهد درخشيد. و امروز و فردا، دختران و زنان و مرداني هستند در پاكستان وايران و ساير سرزمين هاي مسلمان نشين كه در پهنه آسمان دموكراسي، درخشش بي نظير ستاره ي خانم بوتو را روشني بخش راه خود براي نجات از استبداد تاريک انديشان اسلامي مي نمايند۰